مالیات بر ارزش افزوده چیست و چگونه در سامانه مودیان ثبت می‌شود؟

تصور کنید که هر بار یک کالا را خریداری می‌کنید، نه تنها هزینه محصول را می‌پردازید، بلکه مالیات جدیدی به آن اضافه می‌شود که به‌طور مستقیم به تکمیل خدمات یا تولید آن کالا مربوط است. این همان مالیات بر ارزش افزوده است؛ یک سیستم مالیاتی هوشمند که همزمان بر کسب‌وکارها و مصرف‌کنندگان تأثیر می‌گذارد. اما آیا می‌دانید این مالیات چگونه کار می‌کند؟ چگونه بر قیمت کالاها و خدمات اثر می‌گذارد و چرا برای بسیاری از کشورها چنین اهمیت ویژه‌ای دارد؟ در این مقاله، به‌طور ساده و واضح این فرآیند و چگونگی تاثیر آن بر زندگی روزمره‌تان را بررسی می‌کنیم.

 

انواع مالیات

در ایران، مالیات‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

مالیات‌های مستقیم

مالیات‌هایی که به‌صورت مستقیم بر درآمد و دارایی افراد یا شرکت‌ها اعمال می‌شوند مانند مالیات بر درآمد، مالیات بر دارایی، مالیات بر مشاغل.

مالیات‌های غیرمستقیم

این مالیات‌ها به‌ طور غیرمستقیم از مصرف‌کننده اخذ می‌شوند مانند مالیات بر ارزش افزوده، عوارض گمرکی، مالیات‌های مصرف بر کالاهای خاص.

 

مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات غیرمستقیم است که بر مصرف اعمال می‌شود. به این معنا که تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و واردکنندگان کالاها و خدمات در زنجیره توزیع، عرضه و واردات باید این مالیات را پرداخت کرده و هنگام عرضه، آن را از خریدار دریافت کنند. این فرآیند تا زمان عرضه کالا و خدمات به مصرف‌کننده نهایی ادامه دارد. اما در نهایت این مصرف‌کننده نهایی است که مالیات بر ارزش افزوده را پرداخت می‌کند. مالیات برارزش افزوده روش جدید اخذ مالیات است که مورد توجه بسیاری از کشورها بوده است.

در هر خریدی که انجام می‌دهید، علاوه بر قیمت اصلی کالا یا خدمات، مبلغی هم بابت مالیات پرداخت می‌کنید. این مالیات، “مالیات بر ارزش افزوده” نامیده می‌شود. این مالیات بر اساس تفاوت قیمت‌های هر مرحله از تولید و فروش محاسبه می‌شود، به این معنی که هر کسب‌وکاری که کالا یا خدماتی را تولید یا به فروش می‌رساند، به‌طور خودکار مبلغی به قیمت کالا اضافه می‌کند و این مبلغ را به دولت پرداخت می‌کند.

در این سیستم، هر بار که شما از یک فروشگاه یا کسب‌وکار خرید می‌کنید، بخشی از مبلغی که می‌پردازید، به دولت منتقل می‌شود و به همین ترتیب، روند جمع‌آوری مالیات به‌طور مستقیم و منصفانه انجام می‌شود، چون مالیات فقط بر ارزش افزوده در هر مرحله از فرایند خرید و فروش محاسبه می‌شود. این یعنی کسی که محصول را می‌فروشد، با اضافه کردن این مالیات، تنها به‌عنوان واسطه‌ای بین شما و دولت عمل می‌کند.

این سیستم به دولت کمک می‌کند تا بدون فشار زیاد بر روی کسب‌وکارها یا مصرف‌کنندگان، درآمد مالیاتی داشته باشد و این درآمد برای پیشبرد پروژه‌های عمومی و زیرساخت‌های ضروری استفاده می‌شود.

مالیات برارزش افزوده به خودی خود تورم به همراه ندارد اما اگر عاملان اقتصادی همانند مصرف کننده و تولیدکننده انتظار افزایش قیمت ها را داشته باشد و سعی نمایند خود را در قبال این افزایش قیمت ها محافظت نمایند ممکن است اجرای مالیات برارزش افزوده تورم شتابان را دامن بزند. مالیات بر ارزش افزوده به منظور اصلاح ساختار مالیاتی کشور به اجرا گذاشته شد. مطالعه آثار این مالیات بر متغیرهای کلان اقتصادی کشور از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

 

فرمول محاسبه مالیات بر ارزش افزوده

برای محاسبه مالیات بر ارزش افزوده، از فرمول زیر استفاده می‌شود:

نرخ مالیات بر ارزش افزوده × قیمت کالا/خدمت= مبلغ مالیات بر ارزش افزوده

تعیین نرخ مالیات بر ارزش افزوده

نرخ مالیات بر ارزش افزوده در ایران 10 درصد است.

محاسبه مبلغ مالیات

برای محاسبه مبلغ مالیات، کافیست 10 درصد قیمت کالا یا خدمات ارائه‌شده را محاسبه کنید. (این نرخ برای کالا و خدمت‌های متفاوت، متغیر بوده و براساس نرخ اعلامی از سمت سازمان امورمالیاتی است و در سامانه دریافت شناسه کالا/خدمت قابل مشاهده است.)

محاسبه مبلغ کل قابل پرداخت

پس از محاسبه مالیات، مبلغ نهایی که مشتری باید پرداخت کند، به شرح زیر است:

مبلغ کل پرداختی = قیمت کالا یا خدمات + مبلغ مالیات بر ارزش افزوده

 

 

 

 

 

کالاهای معاف از مالیات بر ارزش افزوده

1- محصولات کشاورزی فرآوری نشده
2- دام وطیور زنده، آبزیان، زنبور عسل ونوغان (کرم ابریشم)
3- انواع کود، سم، بذر و نهال
4- آرد نانوایی، نان، گوشت، قند، شکر، برنج، حبوبات وسویا، شیر، پنیر، روغن نباتی وشیر خشک مخصوص تغذیه کودکان
5- کتاب، مطبوعات، دفاتر تحریر وانواع کاغذ چاپ، تحریر و مطبوعات
6- کالاهای اهدایی به صورت بلاعوض به وزارتخانه‌ها، موسسات دولتی و نهادهای عمومی غیر دولتی با تأیید هیأت وزیران وحوزه های علمیه با تأیید حوزه گیرنده هدایا
7- کالاهایی که همراه مسافر و برای استفاده شخصی تا میزان معافیت مقرر طبق مقررات صادرات و واردات، وارد کشور می شود؛ مازاد بر آن طبق مقررات این قانون مشمول مالیات خواهد بود.
8- اموال غیر منقول
9- انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی، خدمات درمانی (انسانی، حیوانی وگیاهی) وخدمات توانبخشی وحمایتی
10- خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق، موضوع قانون مالیات‌های مستقیم
11- خـدمـات بـانـکی و اعتباری بانک‌ها، موسسات و تعاونی‌های اعتباری و صندوق‌های قرض‌الحسنه مجاز و خدمات معاملات و تسویه اوراق بهادار و کالا در بورس‌ها و بازارهای خارج از بورس
12- خدمات حمل ونقل عمومی مسافری برون شهری و درون شهری، جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی
13- فرش دستباف
14- انواع خدمات پژوهشی و آموزشی که طبق آئین نامه‌ای که با پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های علوم تحقیقات وفناوری، امور اقتصادی و دارایی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، آموزش وپرورش و کار و امور اجتماعی ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.
15- خوراک دام وطیور
16- رادار وتجهیزات کمک ناوبری هوانوردی ویژه فرودگاه ها بر اساس فهرستی که به پیشنهاد مشترک وزارت راه وترابری و وزارت امور اقتصادی ودارایی تهیه وظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.
17- اقلام با مصارف صرفا دفاعی (نظامی وانتظامی) و امنیتی بر اساس فهرستی که به پیشنهاد مشترک وزارت دفاع وپشتیبانی نیروهای مسلح و وزارت امور اقتصادی ودارایی تهیه و به تصویب هیأت وزیران می رسد. فهرست مذکور از اولین دوره مالیاتی پس از تصویب هیأت وزیران قابل اجراء خواهد بود.

 

نرخ مالیات بر ارزش افزوده کالاهای خاص

1. کالاهای لوکس و تجملی

کالاهایی مانند جواهرات، ساعت‌های گران‌قیمت، خودروهای لوکس و لوازم تزئینی:

• نرخ مالیات: 9 درصد
• هدف: کاهش مصرف غیرضروری و افزایش درآمدهای مالیاتی از اقشار با درآمد بالا.

2. محصولات دخانی 

محصولاتی مانند سیگار، تنباکو:

• نرخ مالیات: 15 تا 20 درصد (بسته به نوع محصول و وارداتی یا تولید داخل بودن)
• هدف: کاهش مصرف این محصولات و تأمین هزینه‌های بهداشتی ناشی از مصرف آنها.

3. کالاهای اساسی و ضروری

شامل کالاهایی مانند مواد غذایی اصلی (نان، برنج، گوشت)، داروها و تجهیزات پزشکی:

• نرخ مالیات: 0 درصد (معاف از مالیات)
• هدف: حمایت از اقشار کم‌درآمد و تضمین دسترسی به نیازهای اساسی.

4. محصولات مرتبط با انرژی و سوخت

شامل بنزین، گازوئیل و انرژی‌های تجدیدپذیر:

• نرخ مالیات: 10 درصد (برای مصرف عادی) یا بیشتر برای سوخت‌های خاص
• هدف: کنترل مصرف سوخت‌های فسیلی و تشویق به استفاده از انرژی‌های پاک.

5. خدمات خاص (مانند حمل‌ونقل هوایی)

خدماتی مانند بلیت هواپیماهای خارجی و داخلی:

• نرخ مالیات: 5 تا 10 درصد
• هدف: تنظیم بازار خدمات حمل‌ونقل و ایجاد تعادل میان بخش‌های مختلف اقتصادی.

6. کالاهای دیجیتال و فناوری اطلاعات

محصولاتی مانند نرم‌افزارها، سخت‌افزارهای رایانه‌ای، و خدمات دیجیتال:

• نرخ مالیات: 10 درصد
• هدف: حمایت از توسعه فناوری و تنظیم بازار محصولات دیجیتال.

نکات مهم در محاسبه مالیات بر ارزش افزوده کالاهای خاص:

• ارزش کالا یا خدمت: مالیات بر ارزش افزوده بر اساس قیمت نهایی کالا یا خدمت محاسبه می‌شود.
• معافیت‌های خاص: برخی کالاها مانند اقلام صادراتی ممکن است از مالیات معاف باشند.
• پرداخت توسط مصرف‌کننده نهایی: این مالیات در نهایت توسط مصرف‌کننده پرداخت می‌شود و تولیدکنندگان و فروشندگان به‌عنوان واسطه عمل می‌کنند.

 

خدمات معاف از مالیات بر ارزش افزوده

خدمات درمانی و بهداشتی
خدمات آموزشی و پژوهشی
خدمات بانکی و اعتباری
خدمات بیمه‌ای (مانند بیمه درمانی و زندگی)
خدمات حمل‌ونقل عمومی شهری و جاده‌ای
خدمات فرهنگی و هنری غیرانتفاعی
خدمات مربوط به نشر و چاپ روزنامه‌ها و مجلات
خدمات کشاورزی، دامداری و باغداری
خدمات آرامستان‌ها
خدمات مرتبط با بازار سرمایه و بورس
خدمات صندوق‌های قرض‌الحسنه
خدمات پیشگیری و درمان دام و گیاه
صدور و ابطال صندوق‌های سرمایه‌گذاری
نقل و انتقال سهام و اوراق بهادار

 

 

لیست مشمولین مالیات بر ارزش افزوده

تولیدکنندگان کالاها
فروشندگان کالاها و خدمات
صنایع و کارخانجات
واردکنندگان کالا و خدمات
صادرکنندگان کالا و خدمات
پیمانکاران و شرکت‌های خدماتی
شرکت‌های حمل‌ونقل
مراکز تجاری و خرده‌فروشی‌ها
فروشندگان کالاهای لوکس و گران‌قیمت
فعالان حوزه خدمات فنی و مهندسی

این گروه‌ها موظف به محاسبه، دریافت و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده هستند. برای آگاهی از لیست کامل گروه‌ها و مشاغل می‌توانید موضوع مشمولین سامانه مودیان را بررسی کنید.

نحوه ثبت و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده

با توجه به رشد و توسعه روزافزون جوامع و تلاش هر چه بیشتر دولت ها برای ایجاد رفاه و آسایش مردم، هزینـه هـای بخـش عمـومی در تمام کشورها پیوسـته رو بـه افـزایش است. طبیعـی اسـت کـه پرداختی های دولت به اموری چون دفاع، آموزش، بهداشت، درمان و سایر خدمات عمومی با صرف هزینه های کلانی توأم خواهد بود که درآمدهای مالیاتی نقش مهمی در تأمین این هزینه ها ایفا می‌کند و اتکای دولت به این درآمدها، حکایت از سلامت اقتصادی آن دارد.

برای ثبت و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده در ایران، شرکت‌ها و مؤسسات اقتصادی باید مراحل و مقررات مشخصی را دنبال کنند. مالیات بر ارزش افزوده از مصرف‌کننده نهایی دریافت می‌شود اما توسط تولیدکنندگان، فروشندگان و ارائه‌دهندگان خدمات به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌شود.

1. ثبت‌نام در سامانه مالیات بر ارزش افزوده

   • ابتدا باید وارد سامانه مالیات بر ارزش افزوده سازمان امور مالیاتی به نشانی vat.ir شوید.
   • ثبت‌نام را انجام دهید و اطلاعات مربوط به شرکت، نوع فعالیت، شماره ثبت، کد اقتصادی و سایر اطلاعات لازم را وارد کنید.
   • پس از ثبت‌نام، یک کد کاربری و رمز عبور برای دسترسی به سامانه دریافت می‌نمایید.

2. ارسال اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده

   • اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده باید به صورت فصلی (هر سه ماه یک‌بار) تنظیم و ارسال شود. بنابراین، شرکت‌ها باید اطلاعات مربوط به فروش، خرید و مالیات بر ارزش افزوده پرداخت‌شده در طول فصل را وارد کنند.
   • مهلت ارسال اظهارنامه برای هر فصل تا ۱۵ روز پس از پایان فصل است.

3. محاسبه مالیات بر ارزش افزوده قابل پرداخت

4. پرداخت مالیات بر ارزش افزوده

   • پس از ارسال اظهارنامه، سامانه مبلغ مالیات قابل پرداخت را به شما نشان می‌دهد.
   • شما می‌توانید از طریق درگاه‌های بانکی، مالیات بر ارزش افزوده خود را به سازمان امور مالیاتی پرداخت کنید. برای پرداخت مالیات، کافی است وارد سامانه مالیات بر ارزش افزوده شوید و گزینه پرداخت را انتخاب کنید.

5. بایگانی و نگهداری اسناد

   • باید تمامی اسناد و مدارک مالی مربوط به خرید، فروش و پرداخت مالیات را حداقل ۵ سال نگهداری کنید. این مدارک شامل فاکتورها، رسیدها و گزارشات مالی می‌شوند.
   • سازمان امور مالیاتی ممکن است از شما درخواست کند که این اسناد را برای بررسی ارائه دهید.

در حال حاضر باتوجه به اینکه تمامی مودیان مشمول پرداخت مالیات بر ارزش افزوده باید اقدام به ثبت صورتحساب الکترونیک نمایند، پس از ثبت نام در سامانه ارزش افزوده، صورتحساب‌های خود را در کارپوشه سامانه مودیان بررسی نمایند. تمامی موارد مرتبط با خرید و فروشی که در این سامانه موجود است به اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده نیز منتقل شده و پس از بررسی و تایید آن، مبلغ مالیات پرداخت می‌شود.

 

جریمه عدم ارسال اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده

طبق قوانین مالیات بر ارزش افزوده، عدم ارسال اظهارنامه در موعد مقرر مشمول جریمه‌های زیر می‌شود:

جریمه عدم تسلیم اظهارنامه

50 درصد مالیات متعلق برای دوره‌ای که اظهارنامه ارائه نشده است.

جریمه تأخیر در پرداخت مالیات

به میزان 2 درصد مبلغ مالیات به ازای هر ماه تأخیر از زمان سررسید پرداخت.

جریمه عدم ثبت اطلاعات در سامانه مودیان

شامل جریمه‌هایی بر اساس قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان است.

 

مراحل مشاهده اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده در سامانه مودیان

باید در ابتدا وارد درگاه ملی خدمات الکترونیکی سازمان امورمالیاتی شوید.

 

سپس گزینه «ورود به کارپوشه» را از داشبورد مالیاتی خود انتخاب کنید.

 

 

سپس در فضای پیشخوان، پرونده موردنظر خود را انتخاب نمایید.

 

از منوبار سمت راست، گزینه «اظهارنامه پیش فرض» را انتخاب کنید تا اظهارنامه برای شما قابل مشاهده و تکمیل باشد.

 

 

تغییرات نرخ مالیات بر ارزش افزوده در سال ۱۴۰۳

به ‌موجب قانون بودجه سال 1403 کل کشور نرخ مالیات بر ارزش افزوده موضوع ماده (7) قانون مالیات بر ارزش افزوده در سال 1403 به میزان یک واحد درصد (از 9% به 10%) افزایش یافته است.

نابراین مؤدیان مشمول نظام مالیات بر ارزش افزوده در موارد عرضه کالا و خدمات مشمول (به استثنای کالاهای خاص موضوع ماده (26) قانون مالیات بر ارزش افزوده که دارای نرخ های جداگانه ای است)، مکلف اند از ابتدای سال 1403 و در زمان صدور صورتحساب مالیات و عوارض ارزش افزوده را به نرخ ده (10) درصد در صورتحساب درج و از خریدار دریافت نمایند.

 

 

قوانین مالیات بر ارزش افزوده برای کسب‌و‌کارها

• ثبت‌نام در سیستم مالیات بر ارزش افزوده :
  
  تمامی کسب‌وکارها موظفند در نظام مالیاتی ثبت‌نام کنند و شماره اقتصادی خود را دریافت نمایند. این شماره برای صدور صورتحساب و محاسبه مالیات بر ارزش افزوده الزامی است.

• نرخ مالیات :

  نرخ مالیات بر ارزش افزوده در ایران در سال ۱۴۰۳ به ۱۰ درصد افزایش یافته و این نرخ بر روی فروش کالاها و خدمات اعمال می‌شود.

• صدور صورتحساب :

  کسب‌وکارها موظفند در زمان فروش کالا یا ارائه خدمات، صورتحسابی شامل مالیات بر ارزش افزوده صادر کنند. این صورتحساب باید به‌صورت الکترونیکی به سامانه مالیاتی ارسال شود.

• محاسبه و پرداخت مالیات :

  مالیات بر ارزش افزوده به‌صورت دوره‌ای (معمولاً سه‌ماهه) محاسبه و به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌شود.

• اعمال معافیت‌ها:

  برخی از کالاها و خدمات از مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند و باید در محاسبات درنظر گرفته شوند.

• گزارش‌دهی:

  کسب‌وکارها باید در زمان‌های مشخص گزارش‌های مالیاتی را به سازمان امور مالیاتی ارسال کنند. این گزارش‌ها باید شامل اطلاعات دقیق درباره میزان فروش، مالیات دریافتی و هزینه‌های مربوط به مالیات بر ارزش افزوده است.

• مجازات‌ها:

  عدم رعایت قوانین مالیات بر ارزش افزوده ممکن است منجر به جریمه‌های مالی و مشکلات قانونی برای کسب‌وکارها شود.

مالیات بر ارزش افزوده به‌عنوان یک منبع مهم درآمدی، نقش حیاتی در تأمین مالی دولت و خدمات عمومی ایفا می‌کند. این مالیات با ایجاد شفافیت و مدیریت بهتر منابع مالی، به بهبود نظام اقتصادی کمک می‌کند. با این حال، برای اجرای مؤثر آن، نیاز به آموزش و آگاهی کسب‌وکارها و همچنین توجه به چالش‌های مربوط به فرار مالیاتی و بار مالی بر روی کسب‌وکارهای کوچک وجود دارد.

 

سوالات متداول

• مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

  • مالیات بر ارزش افزوده (VAT) مالیاتی است که بر روی ارزش افزوده کالاها و خدمات در هر مرحله از تولید و توزیع اعمال می‌شود و هدف آن تأمین منابع مالی برای دولت و ایجاد شفافیت در نظام مالی است.

• نرخ مالیات بر ارزش افزوده در ایران چقدر است؟

  • نرخ مالیات بر ارزش افزوده در ایران معمولاً 9 درصد است، اما بسته به نوع کالا یا خدمات ممکن است نرخ‌های متفاوتی وجود داشته باشد.

• چگونه باید مالیات بر ارزش افزوده را پرداخت کرد؟

  • کسب‌وکارها موظف‌اند مالیات بر ارزش افزوده را در زمان صدور فاکتور به مشتریان اضافه کرده و سپس این مبلغ را به سازمان امور مالیاتی پرداخت کنند. ثبت‌نام در سامانه مالیات بر ارزش افزوده نیز الزامی است.

• چه مدارکی برای ثبت‌نام و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده نیاز است؟

  • مدارک شامل شناسه ملی، شماره ثبت، و مستندات مالی مربوط به فعالیت‌های اقتصادی است.

• آیا همه کسب‌وکارها ملزم به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده هستند؟

  • بله، همه کسب‌وکارها و تولیدکنندگان مشمول این مالیات هستند، مگر اینکه از معافیت‌های مشخص شده برخوردار باشند.

• مدت زمان پرداخت مالیات بر ارزش افزوده چه‌طور است؟

  • مالیات بر ارزش افزوده معمولاً به صورت سه‌ماهه محاسبه و باید در مدت معین شده به سازمان امور مالیاتی پرداخت شود.

• در صورت عدم پرداخت مالیات بر ارزش افزوده چه عواقبی ممکن است پیش بیاید؟

  • عدم پرداخت ممکن است منجر به جریمه‌های مالی، توقیف اموال، و مشکلات قانونی برای کسب‌وکارها شود.

• چگونه می‌توان از پرداخت‌های اضافی مالیات بر ارزش افزوده جلوگیری کرد؟

  • کسب‌وکارها باید مستندات مالی دقیق و کاملی داشته باشند و از مشاوره مالیاتی استفاده کنند تا از اشتباهات و پرداخت‌های اضافی جلوگیری کنند.