آیا خرید و فروش ارز دیجیتال مالیات دارد؟

با گسترش روزافزون معاملات ارزهای دیجیتال و افزایش استفاده از این دارایی‌ها در فضای اقتصادی کشور، موضوع وضع مالیات بر معاملات رمزارزها نیز مورد توجه قانون‌گذاران و مراجع مالیاتی قرار گرفته است. اگرچه تاکنون قانون جامع و مستقلی برای ارزهای دیجیتال به تصویب نرسیده، اما سازمان امور مالیاتی کشور با استناد به مقررات کلی قانون مالیات‌های مستقیم، اقدام به تفسیر و اعمال مالیات بر این حوزه کرده است. ارزهای دیجیتال در ایران از نظر قانونی به رسمیت شناخته نشده‌اند اما ممنوع نیز اعلام نشده‌اند. طبق بیانیه‌های بانک مرکزی، معاملات رمزارزها به‌صورت شخصی در صرافی‌های داخلی انجام می‌شود و بخش‌هایی از این فعالیت‌ها، مشمول بررسی نهادهای نظارتی است.

بررسی قوانین مالیاتی حاصل از معاملات ارزهای دیجیتال

با توجه به نبود قوانین اختصاصی، سازمان امور مالیاتی با استناد به یکسری قواعد عمومی مربوط به قانون مالیات‌های مستقیم مانند تعیین درآمد مشمول مالیات از محل سود خالص معاملات رمزارز، هزینه‌های قابل قبول مالیاتی (در صورت ارائه مستندات) و استفاده از نرخ‌های ماده ۱۳۱ برای اشخاص حقیقی و ماده ۱۰۵ برای اشخاص حقوقی را مد نظر قرار می دهد. به عنوان مثال، چنانچه یک شخص حقیقی سالانه از معاملات رمزارزها مبلغ قابل توجهی سود کسب کند، مشمول مالیات پلکانی ماده ۱۳۱ خواهد بود.

مطابق با رویه‌های فعلی، سه نوع فعالیت رمزارزی ممکن است مشمول مالیات شوند:

1. استخراج رمزارز (ماینینگ):
   این فعالیت یک نوع تولید و کسب درآمد محسوب می‌شود و اشخاص حقیقی یا حقوقی فعال در این حوزه، مشمول مالیات بر درآمد خواهند بود.

2. معاملات خرید و فروش رمزارز:
   اگر خرید و فروش ارز دیجیتال به شکل مستمر، حرفه‌ای و با حجم بالا انجام شود، سازمان مالیاتی آن را به عنوان فعالیت اقتصادی تلقی کرده و سود خالص حاصل از آن را مشمول مالیات می‌داند.

3. واردات کالا با رمزارز:
   واردکنندگانی که از ارز دیجیتال برای پرداخت هزینه‌های واردات استفاده می‌کنند، باید ارزش ریالی معامله را اعلام کرده و مالیات بر ارزش افزوده را نیز پرداخت کنند.

چه کسانی مشمول مالیات در حوزه رمز ارزند؟

بر اساس اطلاعیه‌ها و بخشنامه‌های سازمان امور مالیاتی، موارد زیر مشمول مالیات محسوب می‌شوند:

1. استخراج ارز دیجیتال (mining)

   این فعالیت به‌عنوان یک فعالیت اقتصادی شناخته شده و مشمول مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی یا حقوقی است. افرادی که دارای مجوز از وزارت صمت برای استخراج قانونی رمزارز هستند، مشمول مالیات خواهند بود. درآمد حاصل از فروش رمزارزهای استخراج‌شده، تحت عنوان درآمد حاصل از فعالیت تولیدی مشمول مالیات می‌شود. همچنین باید هزینه‌های مصرف انرژی، تجهیزات و سایر عوامل را مستند و شفاف ارائه دهند. اگر فردی به صورت مداوم و با هدف کسب سود، اقدام به خرید و فروش رمزارز کند (نظیر تریدرهای حرفه‌ای)، این فعالیت از دید سازمان مالیاتی یک کسب‌وکار اقتصادی محسوب می‌شود. سود حاصل از این فعالیت مشمول مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی یا حقوقی خواهد بود. افرادی که دارای مجوز از وزارت صمت برای استخراج قانونی رمزارز هستند، مشمول مالیات خواهند بود.درآمد حاصل از فروش رمزارزهای استخراج‌شده، تحت عنوان درآمد حاصل از فعالیت تولیدی مشمول مالیات می‌شود.همچنین باید هزینه‌های مصرف انرژی، تجهیزات و سایر عوامل را مستند و شفاف ارائه دهند.

2. ورود رمزارز به چرخه تجاری

   استفاده از رمزارز برای واردات کالا یا پرداخت‌های بین‌المللی ممکن است موجب تعلق مالیات بر ارزش افزوده یا مالیات بر درآمد شود. واردکنندگان موظف‌اند ارزش ریالی رمزارز مصرف‌شده را شفاف اعلام کرده و بر اساس آن، تکالیف مالیاتی خود را انجام دهند.

3. احراز سود خالص

   تنها زمانی فرد مشمول مالیات می‌شود که سود خالص قابل محاسبه از معاملات رمزارزی داشته باشد. شناسایی سود خالص نیازمند ثبت دقیق زمان خرید، نرخ خرید، میزان فروش، نرخ تبدیل ارز و سایر هزینه‌های مرتبط است. در صورت نبود اسناد و مدارک معتبر، سازمان امور مالیاتی می‌تواند به صورت علی‌الرأس سود را برآورد و مالیات تعیین کند.

4. اشخاص حقوقی فعال در حوزه رمزارز

   شرکت‌هایی که در حوزه استخراج، مشاوره، توسعه کیف پول دیجیتال یا معاملات رمزارزها فعالیت می‌کنند، مطابق با ماده ۱۰۵ قانون مالیات‌های مستقیم، مشمول مالیات با نرخ ۲۵٪ خواهند بود.

الزامات ثبت اطلاعات و شفافیت

در سال‌های اخیر، سازمان امور مالیاتی از طریق همکاری با دستگاه‌های نظارتی و بانک‌ها، اقدام به ردیابی تراکنش‌های مشکوک و پرحجم رمزارزی کرده است. بنابراین، توصیه می‌شود فعالان حوزه رمز ارز تراکنش‌های مالی خود را ثبت و مستندسازی کنند و در صورت درخواست سازمان امور مالیاتی، اسناد مربوط به خرید، فروش، و گردش رمزارز را ارائه دهند.

روش محاسبه مالیات بر ارزهای دیجیتال

۱. بررسی اشخاص مشمول

• اشخاص حقیقی: بر اساس ماده ۱۳۱ قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد حاصل از معاملات رمزارزها به‌صورت پلکانی مشمول مالیات می‌شود.

• اشخاص حقوقی (شرکت‌ها): با استناد به ماده ۱۰۵، سود خالص شرکت‌ها با نرخ ثابت ۲۵ درصد مشمول مالیات است.

۲. نحوه محاسبه برای اشخاص حقیقی (بر اساس ماده ۱۳۱)

• 2 میلیارد × 15٪

• 2 میلیارد × 20٪

• 1 میلیارد × 25٪

آیا الزامی برای ارائه اظهارنامه مالیاتی فعالان حوزه ارز دیجیتال وجود دارد؟

در صورتی که فعالیت فرد یا شرکت در حوزه ارزهای دیجیتال موجب کسب درآمد مشمول مالیات شده باشد، ارائه اظهارنامه مالیاتی الزامی است و عدم ارائه آن می‌تواند مشمول جرائم مالیاتی گردد. در حال حاضر، در قانون مالیات‌های مستقیم ماده‌ای مستقل برای رمزارزها وجود ندارد، اما:

• بر اساس ماده 1 قانون مالیات‌های مستقیم، هر نوع درآمدی که شخص حقیقی یا حقوقی در ایران کسب کند، مشمول مالیات است مگر آنکه معاف باشد.

• بر این اساس، درآمد ناشی از معاملات مکرر ارزهای دیجیتال، استخراج رمزارز، یا ارائه خدمات مرتبط، به‌عنوان درآمد مشمول مالیات در نظر گرفته می‌شود.

• به موجب ماده 158 و 169 قانون مالیات‌های مستقیم، مودیان مکلف به ثبت اطلاعات مالی و ارائه اظهارنامه در موعد مقرر هستند.

 چه کسانی باید اظهارنامه بدهند؟

1. تریدرهای حرفه‌ای (فعالیت مستمر در خرید و فروش ارز دیجیتال)

2. افراد یا شرکت‌هایی که از ماینینگ (mining) درآمد دارند.

3. شرکت‌هایی که خدمات کیف پول، تبادل، پرداخت یا آموزش رمزارزها ارائه می‌دهند.

4. افرادی که با رمزارزها کالایی وارد کشور می‌کنند یا فعالیت اقتصادی انجام می‌دهند.

 چه کسانی مشمول نیستند؟

• افرادی که صرفاً دارنده غیرفعال رمزارز ( HOLD) هستند و هنوز معامله یا درآمدی نداشته‌اند، در حال حاضر الزام مشخصی برای ارائه اظهارنامه ندارند.

• اما در صورت فروش یا کسب سود، الزام مالیاتی فعال می‌شود.

هزینه‌های مرتبط با خرید و فروش ارز دیجیتال

1. کارمزد صرافی‌ها (Exchange Fees)

کارمزد خرید و فروش از جمله هزینه‌های اصلی در هر معامله رمزارز است. این کارمزدها معمولاً به دو صورت دریافت می‌شوند. کارمزد ثابت یا درصدی از حجم معامله (مثلاً ۰.۲۵٪ از ارزش کل) و تفاوت بین قیمت خرید و فروش (spread) در صرافی‌ها در گزارش مالیاتی، این هزینه‌ها می‌توانند به عنوان هزینه قابل کسر از درآمد مشمول مالیات تلقی شوند، مشروط به ارائه مستندات معتبر.

2. کارمزد انتقال رمزارز (Network/Blockchain Fee)

انتقال رمزارز از یک کیف پول به کیف پول دیگر یا بین صرافی‌ها، مستلزم پرداخت کارمزد شبکه است. این هزینه ممکن است بسته به نوع رمزارز، شلوغی شبکه و سرعت تراکنش متغیر باشد. نمونه: کارمزد انتقال بیت‌کوین یا اتریوم که ممکن است از چند سنت تا چند ده دلار متغیر باشد.

3. هزینه تبدیل ارز (Conversion Fees)

اگر خرید یا فروش رمزارز با ارزهای مختلف (مثلاً تبدیل تتر به ریال یا بالعکس) انجام شود، ممکن است نرخ تبدیل باعث زیان نسبی یا کارمزد مضاعف گردد. برخی صرافی‌ها برای تبدیل ارز، نرخ خاصی را اعمال می‌کنند که ممکن است با نرخ واقعی بازار متفاوت باشد.

4. هزینه‌های مالیاتی

در صورتی که کشور محل اقامت، فعالیت رمزارزی را مشمول مالیات بداند (همچون ایران در قالب مالیات بر درآمد)، هزینه‌های مالیات بر درآمد ناشی از فروش رمزارز و جرائم احتمالی در صورت عدم ثبت یا اظهار فعالیت رمزارزی

توجه به این هزینه‌ها و پیش‌بینی آن‌ها در گزارشات مالی سالانه اهمیت بالایی دارد.

5. هزینه‌های حسابداری و مشاوره مالیاتی

افرادی که به صورت گسترده یا حرفه‌ای در این حوزه فعالیت دارند، معمولاً نیازمندخدمات مشاوران مالیاتی برای تنظیم اظهارنامه و دفاع از درآمدهای رمزارزی و خدمات حسابداری برای ثبت معاملات و تحلیل سود و زیان هزینه‌های مشاوره، نرم‌افزارهای حسابداری رمزارزی یا وکلای مالیاتی نیز بخشی از هزینه‌های جانبی این فعالیت محسوب می‌شود.

6. استهلاک تجهیزات (در صورت استخراج یا ماینینگ)

اگر فرد یا شرکت در کنار خرید و فروش، عملیات استخراج رمزارز نیز انجام می‌دهد، هزینه‌هایی از قبیل:

• خرید و نگهداری دستگاه‌های ماینر

• مصرف برق

• خنک‌سازی و تجهیزات جانبی

در ردیف هزینه‌های قابل توجه قرار می‌گیرند و در محاسبه سود خالص مؤثرند.

7.کارمزد گس

در شبکه‌های مبتنی بر بلاک‌چین مانند اتریوم (Ethereum)، هر عملیات (اعم از انتقال ارز دیجیتال، اجرای قرارداد هوشمند یا تعامل با برنامه‌های غیرمتمرکز) نیاز به قدرت محاسباتی دارد. برای جلوگیری از سوء‌استفاده از منابع شبکه و جبران این قدرت محاسباتی، کارمزدی به نام گَس (Gas) در نظر گرفته می‌شود. این کارمزد، هزینه‌ای است که کاربران برای پردازش تراکنش‌های خود به ماینرها یا اعتبارسنج‌های شبکه پرداخت می‌کنند.

آیا کارمزد صرافی‌ها به‌منزله پرداخت مالیات است؟

کارمزدی که کاربران هنگام خرید و فروش ارزهای دیجیتال به صرافی‌ها (اعم از داخلی یا خارجی) پرداخت می‌کنند، صرفاً هزینه خدمات معاملاتی است و هیچ ارتباطی با پرداخت مالیات به سازمان امور مالیاتی ندارد.

آیا صرافی‌های رمزارزی ملزم به پرداخت مالیات جداگانه هستند؟

• اگر شما سودی از معاملات رمزارز به‌دست آورید (مثلاً خرید ارزان و فروش با قیمت بالاتر)، بر اساس قانون، مشمول مالیات بر درآمد خواهید بود. کارمزد پرداختی به صرافی می‌تواند در برخی موارد به عنوان هزینه قابل قبول مالیاتی از سود نهایی کسر شود، البته مشروط به ثبت دقیق، ارائه اسناد، و تأیید سازمان مالیاتی است.

با وجود نبود قانون مستقل درباره رمزارزها در ایران، سازمان امور مالیاتی با استناد به قوانین عمومی، برخی فعالیت‌ها در این حوزه را مشمول مالیات می‌داند. استخراج رمزارز، معاملات پرتکرار، واردات با رمزارز و ارائه خدمات مرتبط، همگی ممکن است مشمول مالیات بر درآمد یا مالیات بر ارزش افزوده شوند. فعالان این حوزه باید نسبت به ثبت دقیق تراکنش‌ها، تهیه مستندات و ارائه اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر اقدام کنند تا از جرائم مالیاتی احتمالی پیشگیری نمایند. آگاهی از قوانین، مشورت با مشاوران مالیاتی و رعایت الزامات شفافیت، مسیر فعالیت قانونی و بدون دغدغه در بازار رمزارزها را هموار می‌سازد.

سوالات متداول:

۱. آیا خرید و فروش ارز دیجیتال در ایران مشمول مالیات است؟

بله، اگر این معاملات به‌صورت حرفه‌ای، مکرر و با حجم بالا انجام شود، مشمول مالیات بر درآمد خواهند بود.

۲. آیا استخراج رمزارز (ماینینگ) مالیات دارد؟

بله، استخراج رمزارز یک فعالیت اقتصادی محسوب شده و درآمد حاصل از آن برای اشخاص حقیقی و حقوقی مشمول مالیات است.

۳. آیا صرفاً نگهداری (هولد کردن) ارز دیجیتال نیاز به ارائه اظهارنامه دارد؟

خیر، صرفاً نگهداری بدون انجام معامله یا کسب سود، مشمول مالیات نبوده و الزام به ارائه اظهارنامه ندارد.

۴. مالیات اشخاص حقیقی بر درآمد رمزارزها چگونه محاسبه می‌شود؟

طبق ماده ۱۳۱ قانون مالیات‌های مستقیم، به‌صورت پلکانی از ۱۵٪ تا ۲۵٪ بر اساس میزان سود خالص سالانه محاسبه می‌شود.

۵. آیا هزینه‌های کارمزد صرافی‌ها و انتقال رمزارز قابل کسر از مالیات هستند؟

در صورت ارائه مستندات معتبر، این هزینه‌ها جزو هزینه‌های قابل قبول مالیاتی محسوب می‌شوند.

۶. آیا شرکت‌های فعال در حوزه رمزارز باید اظهارنامه بدهند؟

بله، شرکت‌هایی که در حوزه استخراج، تبادل، خدمات کیف پول یا آموزش فعالیت می‌کنند، مشمول مالیات هستند و باید اظهارنامه ارائه دهند.