یک نظام مالیاتی مطلوب و کارآمد باید به ایجاد شفافیت اقتصادی در جامعه کمک کند. در همین راستا، «سازمان امور مالیاتی کشور» راهبردهای بنیادینی را در چهارچوب ایجاد شفافیت و هوشمندسازی نظام مالیاتی تدوین کرده و به دنبال برقراری یک نظام هوشمند مالیاتی و استقرار عدالت مالیاتی در کشور است.
شناخت ابزارهای قانونی کاربردی در این حوزه و مشارکت یکپارچه میان دستگاه‌های اجرایی، می‌تواند منجر به دستیابی به اهداف کلان نظام اقتصادی کشور گردد. از جمله ابزارهای قانونی مؤثر در این زمینه، «قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان» است که در مهرماه سال ۱۳۹۸ توسط مجلس شورای اسلامی تصویب و اجرایی شده است.
لیست قوانین سامانه مودیان:
قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان در حال حاضر به‌عنوان بستر اصلی اجرای بسیاری از قوانین مالیاتی مورد توجه قرار گرفته است. آگاهی از این قوانین برای مودیان مشمول ضروری است. این قوانین شامل ۶ فصل و ۲۹ ماده قانونی است که در ادامه به بررسی مهم‌ترین بخش‌های آن می‌پردازیم:
ماده 1: تعریف اصطلاحات سامانه مودیان
در این قانون، اصطلاحات زیر با معانی مشخصی استفاده می‌شوند:
- الف) سازمان: منظور «سازمان امور مالیاتی کشور» است.
- ب) پایانه فروشگاهی: هر وسیله‌ای از جمله رایانه، دستگاه کارتخوان بانکی (POS) یا درگاه پرداخت الکترونیکی که به شبکه‌های پرداخت رسمی کشور متصل شده و قادر به صدور صورتحساب الکترونیکی باشد.
- پ) سامانه مودیان: سامانه‌ای تحت مدیریت سازمان امور مالیاتی است که به هر مودی، کارپوشه ویژه‌ای اختصاص داده می‌شود و تبادل اطلاعات تنها از طریق این کارپوشه انجام می‌شود.
- ت) حافظه مالیاتی: نوعی حافظه الکترونیکی برای ثبت و نگهداری اطلاعات مندرج در صورتحساب‌های الکترونیکی که اطلاعات را به سامانه مودیان منتقل می‌کند.
- ث) صورتحساب الکترونیکی: صورتحسابی با شماره منحصر به فرد مالیاتی که اطلاعات آن در حافظه مالیاتی فروشنده ذخیره می‌شود.
ماده 2: وظایف سازمان امور مالیاتی
سازمان امور مالیاتی مکلف است ظرف یک هفته از تاریخ لازم‌الاجرا شدن این ماده، تمام مودیان را در سامانه مودیان ثبت‌نام و به آن‌ها کارپوشه اختصاصی تخصیص دهد. همچنین، واحدهای صنفی که مستقیماً با مصرف‌کننده نهایی در ارتباط هستند، موظف به استفاده از پایانه فروشگاهی و عضویت در سامانه مودیان خواهند بود.
ماده 3: راه‌اندازی سامانه مودیان
سازمان امور مالیاتی موظف است حداکثر تا ۱۵ ماه از تاریخ لازم‌الاجرا شدن قانون، سامانه مودیان را راه‌اندازی کند و امکان ثبت‌نام مودیان و صدور صورتحساب الکترونیکی را فراهم کند.
ماده 4: اعتبار اطلاعات ثبت شده در سامانه
اصل بر صحت اطلاعات ثبت شده توسط مودی در سامانه مودیان است، مگر آنکه خلاف آن اثبات شود. ماموران مالیاتی، جز در موارد خاص، حق مراجعه به محل فعالیت مودی را ندارند.
ماده 5: فرآیند ثبت معاملات و محاسبه مالیات
فرآیند کلی ثبت معاملات و محاسبه مالیات بر ارزش افزوده به صورت زیر است:
- صورتحساب الکترونیکی توسط فروشنده از طریق سامانه مودیان صادر می‌شود.
- در پایان هر دوره سه‌ماهه، بدهی مالیات بر ارزش افزوده مودی محاسبه و در صورت نیاز پرداخت یا مسترد می‌شود.
ماده 6: محدودیت‌های صدور صورتحساب‌های الکترونیکی
مجموع صورتحساب‌های الکترونیکی صادر شده توسط هر مودی در هر دوره مالیاتی نباید بیش از پنج برابر فروش اظهار شده در دوره مشابه سال قبل باشد. در غیر این صورت، اعتبار مالیاتی برای صورتحساب‌های مازاد لحاظ نمی‌شود.
ماده 7: ثبت صورتحساب‌ها در سامانه
صورتحساب‌های الکترونیکی ثبت شده در سامانه مودیان به منزله ثبت در سامانه فهرست معاملات موضوع ماده (169) قانون مالیات‌های مستقیم است.
ماده 8: تکالیف مودیان
مودیانی که از ثبت‌نام در سامانه مودیان خودداری کنند یا خرده‌فروشی‌هایی که از پایانه فروشگاهی استفاده نکنند، مشمول جریمه خواهند شد و اعتبار مالیاتی برای خریدهای آنان منظور نمی‌شود.
ماده 9: کتمان فعالیت‌ها و جرایم مربوطه
در صورتی که مودی فعالیت‌ها یا معاملات خود را کتمان کند یا از صدور صورتحساب‌های الکترونیکی خودداری کند، مشمول جرایم مالیاتی خواهد شد.
ماده 10: اعلام شماره حساب‌ها
اشخاص مشمول باید شماره حساب‌های بانکی و شناسه یکتای دستگاه‌های کارتخوان بانکی یا درگاه‌های پرداخت الکترونیکی مورد استفاده خود را به سازمان اعلام کنند.
ماده 11: ساماندهی دستگاه‌های کارتخوان بانکی
بانک مرکزی موظف است ظرف یک سال از ابلاغ این قانون، دستگاه‌های کارتخوان بانکی و درگاه‌های پرداخت الکترونیکی را ساماندهی کند و به هر یک از آن‌ها شناسه یکتا اختصاص دهد.
ماده 12: اعلام نقص فنی
در صورتی که امکان صدور صورتحساب الکترونیکی به دلیل نقص فنی فراهم نباشد، مودی موظف است این موضوع را تا پایان روز اداری بعد به سازمان اعلام کند.
ماده 13: تغییرات شغلی و اعلام آن
اشخاص مشمول موظف‌اند تغییر شغل، مالکیت یا محل فعالیت خود را ظرف ده روز از طریق سامانه مودیان به سازمان اعلام کنند.
ماده 14: معافیت از صدور صورتحساب الکترونیکی
سازمان امور مالیاتی می‌تواند مودیانی را که میزان فروش سالانه آن‌ها کمتر از ۲۵ برابر معافیت موضوع ماده (84) قانون مالیات‌های مستقیم است، از صدور صورتحساب الکترونیکی معاف کند.
ماده 15: دسترسی به اطلاعات سامانه مودیان
دستورالعمل نحوه دسترسی به اطلاعات سامانه مودیان توسط «کارگروه تعامل‌پذیری دولت الکترونیکی» تعیین می‌شود. این کارگروه وظیفه دارد تا به صورت هماهنگ، روش‌های دسترسی مراجع مختلف به اطلاعات سامانه را تدوین کند.
ماده 16: اصلاح فرآیند صدور پروانه کسب و کار
مراجع ذی‌ربط موظف‌اند ظرف مدت شش ماه از تاریخ لازم‌الاجرا شدن این قانون، فرآیندهای مربوط به صدور، تجدید، تمدید، اصلاح یا ابطال پروانه کسب و کار، کارت بازرگانی و مجوز فعالیت‌های اقتصادی را به گونه‌ای اصلاح کنند که بدون ثبت یا اصلاح اطلاعات در سامانه مودیان، انجام فعالیت‌های اقتصادی امکان‌پذیر نباشد.
ماده 17: تشویق مودیان به رعایت قوانین
سازمان امور مالیاتی موظف است به مدت پنج سال پس از استقرار سامانه مودیان، برای تشویق مودیانی که فروش‌های خود را از طریق پایانه فروشگاهی ثبت کرده و خریدهای خود را از واحدهای اقتصادی عضو سامانه مودیان انجام می‌دهند، معادل ۲۰٪ مالیات بر ارزش افزوده یا یک درصد فروش آن‌ها (هر کدام کمتر باشد) را تا سقف ۶۰ میلیون ریال در هر دوره مالیاتی به عنوان پاداش همکاری از مالیات دوره بعدی کسر کند.
تبصره: این پاداش برای مودیانی که مشمول مالیات بر ارزش افزوده نیستند، از مالیات عملکرد آن‌ها در همان سال کسر خواهد شد.
ماده 18: تشویق مصرف‌کنندگان نهایی
سازمان موظف است جهت تشویق مصرف‌کنندگان نهایی (اشخاص حقیقی) که خریدهای خود را از فروشندگان مجهز به پایانه فروشگاهی و از طریق شبکه پرداخت بانکی انجام می‌دهند، هر ده صورتحساب الکترونیکی صادر شده را به صورت قرعه‌کشی انتخاب کند و دو برابر مبلغی که به عنوان مالیات بر ارزش افزوده پرداخت کرده‌اند، به حساب بانکی آن‌ها واریز کند.
تبصره‌ها:
- تبصره 1: مصرف‌کنندگان نهایی می‌توانند صورتحساب‌های خرید خود و جوایز تعلق گرفته را مشاهده کنند.
- تبصره 2: جوایز تا میزان معافیت مالیات بر درآمد حقوق موضوع ماده (84) قانون مالیات‌های مستقیم، معاف از مالیات است.
- تبصره 3: سازمان موظف است اصالت صورتحساب‌های صادرشده را برای مصرف‌کنندگان نهایی مشخص کند.
ماده 19: راستی‌آزمایی اظهارنامه‌های مالیاتی
سازمان مکلف است اظهارنامه‌های مالیاتی اشخاصی که تمامی مقررات این قانون را رعایت کرده‌اند، با اطلاعات سامانه مودیان مقایسه و در صورت انطباق، آن‌ها را بدون رسیدگی بپذیرد.
تبصره‌ها:
- تبصره 1: سازمان مجاز است حداکثر ۲.۵٪ از مودیان را به‌صورت تصادفی انتخاب کرده و دفاتر آن‌ها را بررسی کند.
- تبصره 2: مودیان می‌توانند اظهارنامه مالیات عملکرد خود را از طریق سامانه مودیان ارائه کنند و اطلاعات مربوط به خرید و فروش به‌طور خودکار در آن منتقل می‌شود.
ماده 20: معافیت از ارائه دفاتر و اسناد
سازمان موظف است اشخاصی که از نرم‌افزارهای حسابداری مورد تأیید کارگروه راهبری سامانه مودیان استفاده کرده و تمامی تکالیف مقرر در قانون را رعایت کرده‌اند، از ارائه دفاتر و اسناد مالیاتی مستثنی کند.
ماده 21: تسویه بدهی مالیات‌های پیشین
سازمان مجاز است، در صورت ثبت‌نام مودی در سامانه مودیان و انجام تکالیف قانونی، بدهی مالیات بر ارزش افزوده مودیان را که مربوط به سال ۱۳۹۶ و قبل از آن است، به‌صورت قطعی تسویه کند و جریمه‌های متعلقه را برای مدت سه سال تعلیق کند. در صورت تخلف در این دوره، مودی ملزم به پرداخت جرایم معوق خواهد بود.
ماده 22: جریمه‌های تخلفات سامانه مودیان
در صورت تخلف، جریمه‌های زیر اعمال خواهد شد:
- الف) عدم صدور صورتحساب الکترونیکی: ۱۰٪ مجموع مبلغ فروش یا ۲۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال، هرکدام بیشتر باشد.
- ب) عدم عضویت در سامانه یا استفاده نادرست از پایانه فروشگاهی: ۱۰٪ مجموع مبلغ فروش یا ۲۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال، هرکدام بیشتر باشد.
- پ) عدم اعلام شماره حساب: ۱۰٪ مجموع مبلغ فروش از طریق حساب یا ۲۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال، هرکدام بیشتر باشد.
- ت) عدم تحویل صورتحساب چاپی یا مخدوش کردن آن: ۲٪ مبلغ صورتحساب یا ۲۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال، هرکدام بیشتر باشد.
- ث) عدم رعایت احکام مواد 12، 13، و 14: ۱٪ مبلغ فروش گزارش نشده یا ۱۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال، هرکدام بیشتر باشد.
تبصره: سازمان می‌تواند تا ۵۰٪ جریمه‌ها را بخشودگی دهد. در صورت عدم انجام تکالیف به‌دلایل خارج از اختیار مودی، جرایم بخشوده می‌شوند.
ماده 23: تخلفات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری
هر شخصی که به قصد تقلب یا اخلال در نظام مالیاتی، اقدام به تولید، عرضه یا استفاده از تجهیزات معیوب کند، علاوه بر جبران خسارت، به مجازات‌های تعزیری درجه شش قانون مجازات اسلامی محکوم خواهد شد.
تبصره‌ها:
- تبصره 1: تکرار جرم بیش از سه بار، موجب مجازات‌های تعزیری درجه پنج خواهد شد.
- تبصره 2: اقدامات سازمان‌یافته موجب مجازات‌های تعزیری درجه چهار خواهد شد.
ماده 24: اعلام تخلف به مراجع مجوزدهنده
در صورت عدم رعایت ماده (2)، سازمان موظف است مراتب تخلف را به مراجع صدور مجوز اعلام کند. در صورت عدم اقدام، واحد متخلف برای بار اول تا دو هفته و برای بار دوم تا شش ماه تعطیل یا مسدود می‌شود.
تبصره‌ها:
- تبصره 1: تداوم تخلف موجب ابطال مجوز کسب و کار خواهد شد.
- تبصره 2: بانک مرکزی موظف است درگاه‌ها و پایانه‌های پرداخت واحد متخلف را مسدود کند.
ماده 25: اعتبار صورتحساب‌های ثبت نشده
پس از انقضای مهلت‌های مقرر، صورتحساب‌هایی که در سامانه مودیان ثبت نشده باشند، معتبر نبوده و در مراجع دادرسی مالیاتی قابل استناد نخواهند بود.
ماده 26: استفاده از خدمات شرکت‌های معتمد
سازمان مجاز است از خدمات شرکت‌های ایرانی معتمد برای اطمینان از عملکرد صحیح مودیان و پشتیبانی و استانداردسازی تجهیزات استفاده کند. شرایط و تعرفه‌ها توسط کارگروه راهبری تعیین می‌شود.
تبصره: تعرفه خدمات صدور صورتحساب‌های الکترونیکی از محل وصولی‌های مالیات بر ارزش افزوده پرداخت می‌شود.
ماده 27: نظارت بر شرکت‌های معتمد
سازمان مکلف است با ایجاد «مرکز تنظیم مقررات»، نظارت بر شرکت‌های معتمد ارائه‌کننده خدمات مالیاتی و تنظیم مقررات و استانداردها را برعهده گیرد.
ماده 28: نحوه مطالبه و وصول جرایم
مطالبه، وصول، تقسیط، بخشودگی و ترتیبات پرداخت جریمه‌های موضوع این قانون، بر اساس احکام قانون مالیات‌های مستقیم خواهد بود.
ماده 29: لغو و جایگزینی مقررات پیشین
پس از انقضای مهلت‌های مقرر در ماده (3)، برخی از مواد و تبصره‌های قوانین قبلی از جمله تبصره (2) ماده (169) قانون مالیات‌های مستقیم لغو و احکام جدید جایگزین خواهند شد.
نتیجه‌گیری
قانون فوق شامل ۲۹ ماده و ۲۸ تبصره در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۲۱ مهرماه ۱۳۹۸ تصویب و در تاریخ ۱ آبان ۱۳۹۸ به تأیید شورای نگهبان رسید.
